Behandling med JAK-hemmar

Dersom du har ein betennelsessjukdom i tarmen som treng behandling, kan det vere du skal behandlast med JAK-hemmar. Eksempel på JAK-hemmarar er tofacitinib, filgotinib og upadacitinib.

Årsaker

JAK-hemmarar hemmar bestanddelar i ulike signalsubstansar i immunsystemet og hemmar med det dei lite tenlege betennelsesreaksjonane som held sjukdommen din ved like. Medikamenta gir ei viss hemming av immunsystemet. Behandlinga kan også innebere moglege biverknader og komplikasjonar som det er viktig å fange opp.

Før

Hemming av immunforsvaret kan medføre at «sovande» infeksjonar blussar opp, eller nye infeksjonar rammar kraftigare eller varer lengre enn vanleg. Dersom du ikkje allereie bruker immundempande medisin før oppstart av JAK-hemmar er det nødvendig å ta nokre førebuande prøver før ein set i gang behandlinga. Dette inneber blodprøver, inkludert ein test for å sjekke at du ikkje har tuberkulosebakteriar i kroppen, og eit røntgenbilde av lungene.

Det er viktig at du informerer legen dersom du tidlegare har fått behandling for tuberkulose. Du blir også testa for virussjukdommar (blant anna hepatitt og HIV). Desse prøvene blir tatte rutinemessig hos alle. Du vil få delt ut dei nødvendige skjemaa for å få tatt prøvene, og svara blir samla hos sjukehuslegen som behandlar deg.

Som eit ledd i førebuingane vil også legen undersøke deg for å påvise andre tilstandar som kan ha noko å seie, som alvorleg hjartesvikt, annan organsvikt, kreftsjukdommar, pågåande infeksjon, multippel sklerose og graviditet.

Vaksinar

Vi anbefaler vaksinasjon mot ein del tilstandar som kan skape komplikasjonar ved biologisk behandling (noko svekt immunforsvar):

Bør takast årleg hos fastlegen.
Eventuelt koronavaksine – følg råda frå FHI.
Pneumokokkvaksine (mot lungebetennelse). Bør takast kvart 5. år hos fastlegen.
Vaksine mot Herpes zoster (helveteseld).
Hepatitt B-vaksine – blir anbefalt dersom du planlegg å reise til land med høg førekomst av hepatitt B (t.d. Vietnam eller Kina), eller om du av yrkesmessige eller andre grunnar kan vere utsett for smitte (f.eks. som helsepersonell).
HPV-vaksine (humant papillomavirus) – kan ha noko å seie for utvikling av livmorhalskreft. Vaksinen blir nå tilboden gratis til alle 12 år gamle jenter, og blir anbefalt til unge kvinner som startar med biologisk behandling som vedolizumab fordi det kan vere ein viss auka risiko for HPV-infeksjon ved denne typen behandling. I tillegg blir gynekologisk undersøking anbefalt med celleprøver frå livmorhalsen kvart tredje år.
Varicellavaksine (mot vasskoppar) – blir anbefalt dersom Varicella zoster blodprøve viser manglande immunitet fordi vasskoppar kan vere alvorleg ved nedsett immunforsvar.

NB! Ikkje ta levande vaksinar så lenge du behandlast med jak-hemmar. Levande vaksinar (BCG, MMR, Varicella Zoster virus, gul feber, polio oral og tyfus oral) må takast seinast fire veker før oppstart eller tre månader etter avslutta behandling.

Under

Når alle dei førebuande prøvene er tatte og svara er vurderte, blir du innkalla til ein oppstartstime hos lege. JAK-hemmarar blir gitt som tablettar.

Biverknader

Det er i studiar viste at behandling med Tofacitinib kan gi alvorlege biverknader i form av kreft, hjarte-/karsjukdom og blodpropp ved bruk hos pasientar som kan ha auka risiko for desse sjukdommane. Det kan hende behandling med filgotinib og upadacitinib kan gi same risiko og legemiddelverket sende derfor ut åtvaring 18. mars 2023.

Behandling med JAK-hemmarar skal derfor alltid berre brukast etter nøye diskusjon mellom behandlande lege og deg som pasient der vurdering av forventa effekt blir vegen opp mot potensielle biverknader. Vi forventar at det med tida vil ligge føre meir forsking som avklarer biverknadsfaren ved dei nyare JAK-hemmarane.

Graviditet og amming

JAK-hemmarar skal ikkje brukast under graviditet og amming. Behandlinga må avsluttast minst éi veke før planlagd graviditet.

Etter

Kontrollopplegg og prøvetaking

Konsultasjon hos lege blir avtalt 1–4 månader etter oppstart av behandlinga avhengig av den kliniske situasjonen, deretter vanlegvis kvar 3.–12. månad.

Rutineblodprøver blir tatte før oppstart, etter 2, 4, 8 og 12 veker, deretter 3–4 gonger i året. Prøvene kan takast på fastlegekontoret ditt eller på sjukehuset.

Avføringsprøve for å måle kalprotectin i avføring bør sendast inn cirka kvar 3. månad det første året for å følge behandlingsresponsen. Deretter er det nok med prøve kvar 6.–12. månad, eller etter avtale med legen.

Behandlingsvarigheit

Viss JAK-hemmar har effekt i løpet av 6–10 vekers bruk, vil behandlinga oftast fortsette minst 12 månader for å halde sjukdommen under kontroll over tid. Behandlingsvarigheita for JAK-hemmarar er ikkje fastlagd utover dette, men ved god respons vil mange fortsette så lenge medikamentet har effekt, det vil seie i fleire år.

Etter minst eitt års behandling kan behandlinga vurderast avslutta dersom du har vore utan teikn til aktiv sjukdom (symptomfri med normale blodprøver og normal kalprotektin i avføringa) dei siste seks månadene og normal koloskopi.