Symptom
Angstlidingar er ei samlenemning for ei psykisk liding prega av angst eller frykt. Nokre angstlidingar er knytt til bestemte objekt eller situasjonar (fobisk angst), for å bli kritisk vurdert av andre (sosial angst) eller for å bli sjuk (helseangst). Angstlidinga kan pregast av vedvarande bekymringar, rastløyse, uro og irritabilitet (generalisert angst). Angst kan også komme som plutselege anfall med sterke kroppslege reaksjonar (panikkangst).
Ulike angstlidingar
Ulike angstlidingar har mange fellestrekk, men også nokre særtrekk:
- Ved sosial angstliding fryktar ein situasjonar der ein risikerer å bli utsett for andre menneskes kritiske blikk og å bli bedømt som nervøs, svak eller dum.
- Panikkliding blir prega av plutselege anfall av intens kjensle av frykt for at det vil skje noko forferdeleg, og med eit sterkt kroppsleg ubehag og dessutan vedvarande redsel for at nye anfall skal oppstå.
- Nokon utviklar også agorafobi, med sterk frykt for å forlate heimen og vere på offentlege stader, til dømes kinoar, kjøpesenter, buss og tog, der det er vanskeleg å komme seg raskt vekk.
- Generalisert angstliding blir prega ved at ein er mykje engsteleg, bekymrar seg konstant for vonde ting som kan hende, og er uroleg og rastlaus.
- Helseangst eller hypokondri er ein vedvarande og invalidiserande frykt for å ha, eller kunne få, ein alvorleg sjukdom.
- Posttraumatisk stressliding oppstår som ein etterverknad av ekstremt skremmande hendingar, som katastrofar, alvorlege ulykker, mishandling og valdtekt. Trusselen blir gjenopplevd som påtrengjande og ubehagelege minne og sterk kroppsleg aktivering.
Eit sentralt trekk ved angstlidingar er utvikling av unnvikelsesatferd, der ein unngår stader eller situasjonar som ein trur vil framkalle angsten. Unnvikelsen er ei årsak til at angsten blir halden oppe, og det største problemet for den daglege fungeringa til personen.
Typiske kjenneteikn
Angst blir kjenneteikna ved bestemde kroppsreaksjonar og tankemønster.
- Kroppsreaksjonar: Høgare puls, hjartebank, anspenthet, skjelving, sveitte og rask pust. Eit angstanfall kan vere følgt av svimmelheit, prikking for auga, kvalme, uvirkelighetsfølelse, nummenhet og smerter i brystet. Alt dette er ufarlege, men skremmande reaksjonar.
- Tankemønster: Det er ein samanheng mellom tankane, den kroppslege aktiveringa og kjensla av angst. Tankar kan skape angst, føre til at angsten aukar og bidra til å halde han ved like. Ein straum av bekymringstankar kan halde oppe stress i kroppen og ei kjensle av fare og av ikkje å ha kontroll. Katastrofetankar er skremmande tankar om ikkje å meistre ein situasjon eller at det er noko alvorleg gale med kroppen, til dømes «Eg svimar av!» eller «Eg dummar meg ut!».
Tilvising og vurdering
For å få eit behandlingstilbod i spesialisthelsetenesta treng du ei tilvising. Det er som oftast fastlegen som tilviser til utgreiing og behandling, men andre helsepersonell kan også vise. Med utgangspunkt i tilvisinga og prioriteringsrettleiaren "Psykisk helsevern for vaksne", vil vi vurdere om du har krav på behandling i spesialisthelsetenesta.