Nyretransplantasjon, nynorsk

For transplantasjonar der nyre blir donert av levande givar møter begge på Rikshospitalets transplantasjonskirurgiske sengepost to – fire dagar før den planlagde operasjonen. Dette for å gjere dei siste førebuingane før operasjonen.

For transplantasjonar med nyre frå avdød donor, blir dei same undersøkingane gjennomførte, men med mykje kortare varsel.

Transplantasjonen blir gjennomført på Oslo universitetssykehus Rikshospitalet.

Når du kjem til Rikshospitalet, blir du teken imot av sjukepleiar og lege og blir deretter gjord klar til operasjon. Ved planlagde transplantasjonar med nyre frå kjend donor, kan dette planleggjast litt meir og ta litt lengre tid enn ved transplantasjon av nyre frå ukjend donor.

Innkomstsamtale

Det er viktig at du fortel om det har skjedd noko den siste tida, som til dømes om du har vore forkjølt eller hatt svie ved vasslating. I innkomstsamtalen med sjukepleiar vil vi ta utgangspunkt i ønska og behova dine under opphaldet hos oss. Du har høve til å stille spørsmål om du lurer på noko. I tillegg vil vi informere deg om det som er aktuelt for det du har framfor deg, og be deg om opplysningar som er relevante for at du skal få det best mogleg før og etter operasjonen.

Prøvar

Under opphaldet vil det bli teke blodprøvar.

Dialyse

For deg som går i dialyse kan det bli aktuelt med ein kort dialyse for å redusere ein høg kaliumverdi, eventuelt trekkje væske før narkosen. Dette gjeld særleg dersom det er dialysedagen din.

Anestesi og medisinar

Anestesilegen vil ha ein samtale med deg om narkosen før operasjonen viss det er tid til det.

For å hindre at det nye organet blir støytt bort, må du bruke fleire immundempande medikament resten av livet. Du startar med medisinane før operasjonen. Du bør ha med deg ei liste over medisinane du bruker når du kjem til transplantasjon.

Transplantasjonen tek cirka fire timar, og du får full narkose. Den nye nyra blir operert inn i bekkenet på høgre eller venstre side gjennom det som blir kalla eit transplantasjonssnitt.

Ved å plassere nyra her blir sjølve operasjonen enklare og operasjonssåra ganske lite. Det blir også lettare å undersøkje og eventuelt ta prøvar av nyra seinare. Blodårane på den nye nyra blir kopla til blodårane i bekkenet, og urinleiaren blir kopla til urinblæra.

Dersom du har dialysekateter i bukhòla, blir dette teke bort under operasjonen.

Sentralt venekateter (SVK)

Under operasjonen har du fått innlagt eit SVK. Det er eit tynt kateter som ligg i ei stor blodåre på halsen eller øvst på brystet. Det beheld du til du reiser frå avdelinga. I tillegg får du eit kateter til urinblæra. Ein del pasientar kjenner ein sterk trong til å tisse dei første timane etter operasjonen. Dette kan vere ubehageleg, men er heilt ufarleg. Urinen kjem av seg sjølv i kateteret. Etter cirka 2–5 dagar blir kateteret tatt ut, og du tissar som vanleg.

Dren

Under operasjonen har du fått eit sårdren som ligg ved det nye organet og kjem ut på magen. Dette er ein slange som drenerer sårvæske. Det blir fjerna etter nokre dagar. Narkosen set ned rørsla i mage- og tarmsystemet ditt og du må derfor vere varsam med å drikke for mykje operasjonsdagen.

Dagen etter kan du både ete og drikke dersom du ønskjer det. I tillegg får du det kroppen treng av væske og næring i SVK. For deg som får transplantert både nyre og pankreas vil det vere individuelle tilpassingar.

Det er legevisitt med transplantasjonskirurgane dagleg.

Du som blir nyretransplantert, får vanlegvis smertelindring via PCA (pasientkontrollert smertelindring). Du vil ha ei lita pumpe hengande på intravenøsstativet ved senga. Slangen frå pumpa er kopla til eit venekateter i ei blodåre på armen og du har ein knapp som du kan trykkje på når du har vondt. Då vil pumpa gi deg ein dose smertestillande som verkar i løpet av eit par minutt. I tillegg får du smertestillande tablettar. Rett etter operasjonen trykkjer sjukepleiaren for deg. Når du er ordentleg vaken, trykkjar du sjølv.

Du som får transplantert både nyre og pankreas får vanlegvis smertelindring via to kateter på magen der sjukepleiaren gir smertestillande legemiddel ved faste tider (blokade). Du vil også få smertestillande tablettar og/eller intravenøst. I nokre tilfelle vel ein å gi smertelindring via EDA (epidural smertelindring). Då vil du også ha ei lita pumpe hengande på intravenøsstativet ved senga. Slangen frå pumpa er kopla til eit tynt kateter som går inn i ryggen mellom to ryggvirvlar og pumpa sørgjer for at du får smertestillande kontinuerleg. I tillegg har du ein knapp som du kan trykkje på når du treng ekstra smertestillande, til dømes før du skal stå opp. I tillegg får du smertestillande tablettar jamleg fordelt på døgnet.

Etter operasjonen er det ein fordel å ha laust og ledig tøy som ikkje strammar over operasjonssåra. Joggedress er behageleg, og du kan bruke det når du trener hos fysioterapeutane. Fysisk aktivitet er viktig for å førebyggje komplikasjonar. Vi hjelper deg opp av senga allereie dagen etter operasjonen, og minst 2–3 gonger om dagen til du klarer deg sjølv. I tillegg vil fysioterapeuten komme dagleg for å trene med deg.

Fysisk aktivitet førebyggjer

• blodpropp
• lungebetennelse
• svekking av muskulatur
• forstopping

Nokre pasientar får lagt inn ein JJ‐stent i urinleiaren under transplantasjonen, for å sikre god passasje av urin frå nyra til urinblæra. Ein JJ‐stent er eit lite plastrøyr som sørgjer for at urinvegane blir haldne opne. Denne stenten ligg som regel inne i 6–8 veker, og du må sjukehus for å fjerne han igjen.

Drikk rikeleg med væske før du skal fjerne stenten. Det er lettast å fjerne JJ‐stenten når urinblæra di er full. Du treng ikkje å faste før prosedyren.

Når du kjem til sjukehuset vil ein sjukepleiar skanne blæren din for å sjå at han inneheld meir enn 150 ml urin.

Ved fjerning av JJ‐stenten blir det brukt ein magnetisk sonde som blir ført opp i urinblæra via urinrøyret. Sidan JJ‐stenten også er ein magnet, klikkar denne seg på sonden og JJ‐stenten kan førast lett ut igjen. Prosedyren kan minne om innlegging av urinkateter, men sonden er tynnare.

Heile prosedyren tek berre få minutt, og du kan reise heim/tilbake til hotellet straks etter at prosedyren er avslutta. Du kan tisse straks etter at prosedyren er utført. Det blir tilrådd at du drikk rikeleg minst 2,5 liter etter fjerning av JJ‐stenten. På denne måten vil du skylje ut eventuelle bakteriar som kan komme inn i urinvegane under prosedyren.

For å forhindre avstøyting av det nye organet må du bruke fleire immundempande medikament resten av livet. Du startar med desse før operasjonen. Det blir ditt ansvar å ta rett dose til rett tid, og dette vil du få undervisning om i løpet av opphaldet. Den første tida etter transplantasjonen er dosane høge og så blir dei etter kvart reduserte. Det er viktig å hugse at medisinar er avgjerande for å behalde det nye organet. Alle medikament har biverknadar. Ingen kan seie om du kjem til å få biverknadar, kva du eventuelt får og i kva grad du kan få dei, fordi det varierer veldig frå person til person. Biverknadar minkar i takt med at dosen blir redusert.

Immunforsvaret treng litt tid for å reagere på det nye organet. Flest avstøytingar oppstår derfor frå éi til tre veker etter transplantasjonen. Etter to til tre veker minkar risikoen for avstøyting, og etter tre månadar skjer det relativt sjeldan. 20–30 prosent av dei som får transplantert pankreas og/eller nyre vil oppleve å få ein avstøyting i løpet av det første året.

Det vil seie at ein avstøyting må reknast som ein relativt naturleg del av prosessen. Har du avstøyting av nyre, kan du trenge dialyse medan du får behandling mot avstøyting. Har du transplantert pankreas får du alltid insulin når ein avstøyting blir behandla.

Nokon opplever at dei får høgt blodsukker etter transplantasjonen. Dette er på grunn av dei immundempande medisinane og det gjeld særleg personar som frå før har anlegg for dette. Éin av ti vil utvikle diabetes som vil halde fram. Dette er ein slags diabetes type 2 som blir kontrollert og behandla med tilpassing av kost og mosjon, og eventuelt medikament.

Pasientar som er opererte i magen kan oppleve å få brokk i operasjonsarret. Dette kan skje når laga i bukveggen ikkje gror skikkeleg saman igjen etter operasjonen. Arrbrokk kan gi smerter og ubehag ved bruk av magemusklane. Brokk er i tillegg ofte kosmetisk skjemmande for pasienten. I nokre tilfelle kan brokk føre til inneklemming av til dømes tarm, med fare for tarmslyng.

Behandlinga er berre kirurgisk og kan utførast både med kikhòlskirurgi og med open kirurgi, som oftast i full narkose. Små brokk kan opererast med lokalbedøving. Operasjonstida varierer, men kan ta mellom 1 til 3 timar. Alt avhengig av storleiken og karakteren til brokket.

Du må vere fastande i minst seks timar før operasjonen for å fjerne brokket. Du kan ta dei faste medisinane dine heilt inntil innleggingsdagen. Dersom du bruker blodfortynnande, må du høyre med legen din om du må ta ein pause før operasjonen.

Hos dei fleste pasientar som bruker Sirolimus/Everolimus kan det vere aktuelt med eit mellombels byte av medikament for å forbetre sårheilinga. Dette bør skje cirka 1 månad før operasjonen og du vil ikkje gå tilbake til Sirolimus/Everolimus før cirka 3 månadar etter operasjonen. Snakk med legen din om dette.

Under og etter operasjonen vil du få smertestillande i form av tablettar, intravenøst eller gjennom eit tynt kateter som blir lagt inn i ryggen (epidural). Dette blir vurdert i forhold til kor stort brokk du blir operert for. Framleis god smertelindring etter operasjonen er også viktig for at du skal kunne vere i aktivitet, kunne hoste opp slim, puste lett, kvile og få god nattesøvn.

Dersom det ikkje oppstår komplikasjonar, blir du skriven ut frå transplantasjonssengepost 7–10 dagar etter transplantasjonen.

Etter transplantasjon med nyre eller nyre-pankreas går dei fleste til kontroll ved medisinsk poliklinikk på Rikshospitalet til det er gått 8–10 veker etter transplantasjonen. Dette er fordi risikoen for å få avstøting og/eller infeksjon er størst i denne perioden.

Dersom du bur så nær at du kan reise til Rikshospitalet tre gonger i veka, kan du bu heime. Dersom du bur for langt unna og klarer deg sjølv, får du bu på pasienthotell. Her får du einerom og måltid blir servert i restauranten. Det er moglegheit for å ha pårørande buande hos deg. Desse må sjølv dekke reise og opphald. Dersom du blir innlagd medan du og pårørande bur på hotellet, må pårørande dekkje alle utgifter til hotellet sjølv medan du er innlagd.

Når du reiser heim, blir det kontroll hos den faste nyrespesialisten på heimstaden i starten 2 gonger i veka, og såg sjeldnare etter kvart. Etter 1–2 år er det vanleg med kontroll kvar eller annankvar månad. Ein vellykka transplantasjon vil bety at mange av dei plagene du har hatt på grunn av sjukdommen blir borte. Det er ingen hinder for at transplanterte kan studere eller vere i arbeid.